Η Ζάκρος είναι χωριό στην ανατολική ακτή της Κρήτης. Στην περιοχή βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Μινωικής πόλης της Ζάκρου και αποτελούν σήμερα σημαντικό αρχαιολογικό χώρο του Μινωικού πολιτισμού. Θεωρείται ότι υπήρξε ένα από τα τέσσερα κύρια διοικητικά κέντρα των Μινωιτών, ενώ το προστατευμένο λιμάνι της και η στρατηγική της θέση την κατέστησαν σημαντικό εμπορικό κέντρο για το εμπόριο προς τα ανατολικά. Στην πόλη κυριαρχούσε το παλάτι της Ζάκρου, το οποίο χτίστηκε το 1900 π.Χ. περίπου, ξαναχτίστηκε το 1600 π.Χ περίπου και καταστράφηκε το 1450 π.Χ μαζί με τα υπόλοιπα κύρια κέντρα του Μινωικού πολιτισμού. Σήμερα τα ερείπια του παλατιού είναι εμφανή και επισκέψιμα, καθιστώντας τη Ζάκρο δημοφιλή τουριστικό προορισμό.
Η επίσημη ονομασία είναι “το Καρύδιον”. Είναι ένα ορεινό χωριό σε αποσταση 25 χλμ. από Σητεία και βρίσκεται στο κέντρο εκτεταμένου βραχώδους οροπεδίου ιδιαίτερης ομορφιάς. Κοντά στον οικισμό υπάρχουν 2 από τα πιο σπουδαία σπήλαια της Κρήτης. Το Κατωφύγι και ο Περιστεράς με ίχνη ανθρώπινης κατοίκησης. Η περιοχή αποτελεί αληθινό παράδεισο των σπηλαιολόγων , που τα εξερευνούν κάθε χρόνο.
Η λέξη «μητάτο» στην Κρητική διάλεκτο σημαίνει τυροκομείο. Το Μητάτο είναι χωριό του δήμου Σητείας στην Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου της Κρήτης και απέχει 13 χιλιόμετρα από το Παλαίκαστρο και την Σητεία. Βρισκεται στην ορεινή ενδόχωρα της ανατολικής επαρχίας Σητείας και συγχωνεύθηκε με την Κοινότητα Παλαικάστρου το 2017. Ήταν η έδρα του Κοινοτικού Διαμερίσματος, η οποία αποτελείται από πέντε συνολικά συνοικισμούς μαζί με το Μητάτο (Χώνος, Ξερολίμνη, Κρυονέρι και Βρυσίδι). Αρχαιολογικής σημασίας ευρήματα δίνουν ένα επιπλέον ενδιαφέρον στο χωριό, καθώς στην θέση Λαγκός του Μητάτου βρέθηκαν προϊστορικοί τάφοι.
Το Παλαίκαστρο είναι ένα μικρό χωριό στο ανατολικό άκρο της Μεσογείου νησί της Κρήτης. Πρόκειται για μια ιστορική τοποθεσία, καθώς ήδη από την Μινωική εποχή η περιοχή ήταν ένα κέντρο του εμπορίου. Το λιμάνι της Ιτάνου, σήμερα αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, αναφέρεται στους αρχαίους χρόνους. Η περιοχή ήταν ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα του Μινωικού πολιτισμού στην ακραία ανατολικά του νησιού της Κρήτης.
Απέχει 35 χλμ περίπου από τη Σητεία και είναι το μικρότερο χωριό του Οροπεδίου, σε υψόμ. 410 μ. Έχει περίπου 200 κατοικους που ασχολούνται με την παραγωγή λαδιού, σταφίδας, κρασιού, καθώς επίσης και με το ψάρεμα.
Η παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Τσω, αλλά δεν έχει εξακριβωθεί από πού προήλθε. Η σημερινή του ονομασία οφείλεται στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας.
Μέσα Απίδι (επίσημο Μέσα Απίδιον) είναι χωριό και έδρα της κοινότητος Απιδίων του Δήμου Σητείας στην Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Βρίσκεται σε απόσταση 500 μέτρων ανατολικά από το Έξω Απίδι στην πεδιάδα των Απιδίων σε υψόμετρο 600 μέτρων. Απέχει 4 χιλιόμετρα από τους Αρμένους όπως και από την Ζίρο, και 25 χιλιόμετρα από τη Σητεία.
Γραφικό χωριό στο Οροπέδιο Χανδρά σε απόσταση 23 χλμ. από τη Σητεία μέσω Παπαγιαννάδων και 27 χλμ. μέσω Νέας Πραισού-Χανδρά. Περιβάλλεται από κήπους, περιβόλια και αμπέλια. Δεκάδες ανεμόμυλοι αντλούν το νερό από τα πηγάδια και παρέχουν ένα θαυμάσιο, γραφικό θέαμα. Φαίνεται να εποικίστηκε από οικογένειες του Βυζαντινού θέματος (διοικητικής περιφέρειας) των Αρμενιακών της Μαύρης θάλασσας μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Αραβικό ζυγό (961 μ.Χ.) και σ’ αυτό οφείλει το όνομα του. Στην περιοχή των Αρμένων υπήρχε η μεγάλη και πλούσια Μονή της Αγίας Σοφίας που ιδρύθηκε τον 150 αιώνα.
Κεφαλοχώρι της Επαρχίας Σητείας που βρίσκεται στο ομώνυμο οροπέδιο 31 χλμ. από την Σητεία. Στο Κοινοτικό Διαμέρισμα υπάγονται και οι συνοικισμοί Καλό Χωριό, Χαμαίτουλο, Αγριλιά, Αγία Ειρήνη, Λαμνιώνι, Απιδιάς, Ανάγυρος και Ξερόκαμπος (Άμπελος). Αν και δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές στις περιοχές Πεντάλιτρο, Ανεμομύλια, Πυργάδες και Φονιάς έχουν εντοπιστεί μινωικά λείψανα. Στην περιοχή της Ζήρου υπάρχουν παλιές εκκλησίες με σπουδαιότερη της Άγ. Παρασκευής που είναι τοιχογραφημένη και στο υπέρθυρο της ανατολικής πόρτας υπάρχει επιγραφή με χρονολογία 1523.
Η σημερινή Ζήρος παρουσιάζει μεγάλη πρόοδο ιδίως οικονομική η οποία οφείλεται στις ικανότητες των κατοίκων της αλλά και στους απέραντους αμπελώνες του κάμπου της, οι οποίοι μαζί με το λάδι αποτελούν παράγοντες μεγάλων προσόδων. Στην περιοχή υπάρχουν τα σπήλαια Αγριλιά και Λυγιάς Σπήλιος.
Το χωριό Λιθίνες βρίσκεται 25 χιλιόμετρα νότια από τη Σητεία και θεωρείται ότι πήρε το όνομά της από τον βυζαντινό ευγενή Λουκά Λιτίνο, ο οποίος είχε το φέουδο του εδώ. Στη μέση του χωριού υπήρχε τριώροφος Βενετσιάνικος πύργος, που έχτισαν οι Ενετοί για να εξασφαλίσουν την επικυριαρχία τους στη περιοχή. Θεωρείται ότι ο πύργος ανήκε στην φεουδαρχική οικογένεια του Φραγκίσκου Βλάχου, καθώς οικόσημο των Βλάχων σώζεται πάνω σε τάφο στον Άγιο Αθανάσιο (κοντά στο χωριό).
Χωριό της Σητείας, σε υψόμετρο 480 μ. περίπου 90 χλμ από τον Άγιο Νικόλαο και 19 χλμ από την Σητεία. Ο επισκέπτης αξίζει να επισκεφτεί την υπέροχη τοποθεσία Παντέλι. Πρόκειται για μία πυκνοφυτεμένη περιοχή μέσα στο φαράγγι πού ενώνει τους Παπαγιαννάδες με την Μαρωνιά. Η κοινότητα έχει φροντίσει και υπάρχει μέρος για να καθίσει κάποιος να ξεκουραστεί.
Τα Περιβολάκια ή Περβολάκια είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του δήμου Σητείας, στην ανατολική Κρήτη. Είναι χτισμένα σε υψόμετρο 340 μέτρων σε απόσταση 37 χιλιομέτρων από τη Σητεία. Το χωριό αποτελείται από δύο συνοικισμούς, τα Επάνω και Κάτω Περιβολάκια. Κοντά στα Κάτω Περιβόλακια βρίσκεται το μικρό χωριό Πέζουλας, ενώ τα Πάνω Περιβόλακια πλέον είναι ακατοίκητα.
Το παραδοσιακό χωριό Πεύκοι βρίσκεται 7 χιλ. βόρεια του χωριού Μακρύ Γιαλού, 25 χιλ. ανατολικά της Ιεράπετρας, στα νότια παράλια του Λυβικού Πελάγους στο Νομού Λασιθίου της Κρήτης. Ο Άσπρος Ποταμός αναφέρεται σαν ο αρχαιότερος συνοικισμός της περιοχής των Πεύκων. Βρίσκεται χίλια μέτρα βόρεια από τη θάλασσα και τον Μακρύ Γιαλό. Διηγήσεις λένε ότι τα πολύ παλιά χρόνια ήταν πολύ μεγάλος και οι κάτοικοι του αναγκάστηκαν να τον εγκαταλείψουν γιατί από τη θάλασσα συχνές επιδρομές και καταστροφές. Μετοίκησαν λοιπόν βορειότερα σε μέρη ορεινά, απόμερα και περισσότερο ασφαλή. Ως πρώτοι κάτοικοι της ορεινής περιοχής των Πεύκων αναφέρονται αυτοί του Άσπρου Ποταμού. Η περιοχή είναι πολύ θεαματική, βόρεια τα βουνά, οι λαγκάδες και οι πλαγιές τους είναι καταπράσινες από δάση. Νότια η κοιλάδα φθάνει μέχρι την Ανάληψη και διασχίζεται από τον χείμαρρο Άσπρο Ποταμό στον οποίο οφείλει ο συνοικισμός και το όνομα του.
Το Οροπέδιο των Αρμενοχανδράδων βρίσκεται 23 χλμ νότια της πόλης της Σητείας και αποτελεί ένα από τα μέρη της Κρήτης που παραμένει εντελώς άγνωστο, αυθεντικό και μακριά από τα αστικά κέντρα. Παίρνει το όνομα του από τους οικισμούς Αρμένοι και Χανδράς, οι οποίοι πλέον αποτελούν ενιαίο οικισμό.
Ουσιαστικά στην περιοχή υπάρχουν δύο οροπέδια, που ενώνονται με μια στενή κοιλάδα. Στο μεγαλύτερο οροπέδιο, στα δυτικά, θα δείτε το χωριό του Χανδρά, με τα πανέμορφα περβόλια και τους κάτασπρους ανεμόμυλους. Μάλιστα, αυτοί οι ανεμόμυλοι είναι οι ίδιοι που θα δείτε και στο Οροπέδιο του Λασιθίου. Πράγματι, ελάχιστοι Κρητικοί γνωρίζουν ότι οι ανεμόμυλοι, που είναι και το έμβλημα του Οροπεδίου Λασιθίου, βρίσκονται και στον Χανδρά. Μάλιστα, ενώ στο Λασίθι δεν χρησιμοποιούνται πλέον από τους κατοίκους του, παρά μόνο για τουριστικούς λόγους, στον Χανδρά εξακολουθούν να λειτουργούν για ουσιαστικούς λόγους, δηλαδή για το πότισμα των αμπελιών.
Ο Άγιος Γεώργιος είναι χωριό στο ανατολικό τμήμα του νομού Λασιθίου, στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Ορνό και πάνω από την κοιλάδα του ποταμού Πεντέλη. Βρίσκεται πάνω στην επαρχιακή οδό Σητείας-Ιεράπετρας, σε υψόμετρο 320. Στην τοπική κοινότητα Αγίου Γεωργίου ανήκουν και οι οικισμοί Επάνω Επισκοπή και Σωτήρα.
Απέχει 9 χλμ από τη Σητεία, στη διακλάδωση μετά το Πισκοκέφαλο. Το χωριό είναι πολύ παλιό αφού στην περιοχή του υπάρχουν ερείπια από οικισμό που καταστράφηκε από σεισμό και περιλαμβάνεται σε όλες τις γνωστές απογραφές της εποχής των Ενετών και των μετέπειτα χρόνων.
Η ιστορία του χωριού ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους. Τοποθεσίες με την ονομασία Σαρακίνα παραπέμπουν στην κατάκτηση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς τον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ. Ακολουθούν τα χρόνια της Ενετοκρατίας με την πιθανή ονομασία του χωριού από τους αδελφούς Mouliani που έδωσαν το όνομα στα Μέσα και στα Έξω Μουλιανά. Στο χωριό μέσα σώζεται η παλαιότερη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Πάνω Χωριό με βυζαντινές εικόνες και επιγραφές.
Το Κατσιδώνι ή Κατσιδόνι είναι χωριό και έδρα ομωνυμης κοινότητος του δήμου Σητείας, στην περιφερειακη ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 560 μέτρων, 15 χιλιόμετρα νότια της Σητείας. Στην κορυφή του όρος Πρινιάς σώζονται λείψανα ιερού κορυφής, ενός από τα μεγαλύτερα στην Ανατολική Κρήτη. Στο χωριό έχουν βρεθεί αρχαίοι τάφοι και όστρακα διαφόρων εποχών.
Σε απόσταση 25 χλμ. από τη Σητεία στο δρόμο Πισκοκέφαλο – Παρασπόρι – Κρυά βρίσκονται οι δυο οικισμοί Απάνω και Κάτω Κρυά με απόσταση 700 περίπου μέτρων μεταξύ τους. Το χωριό οφείλει το όνομά του στις δροσερές του πηγές ή στο υπερβολικό κρύο το χειμώνα. Είναι παλιοί και ιστορικοί οικισμοί που δυστυχώς σήμερα κατοικούνται από ελάχιστους κατοίκους. Οι οικισμοί βρίσκονται σε υψόμετρο 550 – 600 μέτρα και προσφέρουν ευχάριστη διαμονή και δροσιά το καλοκαίρι. Στο λόφο του Αϊ Γιάννη βρίσκονται τα ερείπια του ενετικού κάστρου MONTE – FORTE του 13ου ή 14ου αιώνα.Σώζεται το εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου, ρωμαϊκές δεξαμενές και ερείπια των τειχών.
Έχουν εντοπιστεί Μινωικός οικισμός, νεκρόπολη και μινωικοί τάφοι και βρέθηκαν αρχαϊκά ευρήματα στη θέση Κυνηγόσπηλιος. Δυτικά και Νότια του χωριού στις πλαγιές των ψηλών βουνών που το περιβάλλουν διακρίνεται το χαρακτηριστικό γεωλογικό ρήγμα της Λάστρου ύψους πολλών μέτρων, γνωστό ως «στεφανιές».
Στη θέση Αλτσί υπάρχουν τα μεγαλύτερα κοιτάσματα γύψου στην Ευρώπη και λειτουργούν 3 λατομεία.
Χωριό του Δήμου Σητείας το οποίο βρίσκεται στο δρόμο για Ιεράπετρα, 10 χιλιόμετρα από την πόλη της Σητείας, στην καταπράσινη πλαγιά του ποταμού Παντέλη. Ενα απο τα γραφικά χωριά του Δήμου Σητείας με παραδοσιακά ανηφορικά σοκάκια.
Η ονομασία του χωριού προέρχεται από τους στρατιώτες του Νικ. Φωκά που καταγόταν απο την Μακεδονία της Θράκης και εγκαταστάθηκαν στην Μαρωνία το 961 μ.χ.
Η ιστορία του χωριού ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους. Τοποθεσίες με την ονομασία Σαρακίνα παραπέμπουν στην κατάκτηση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς τον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ. Ακολουθούν τα χρόνια της Ενετοκρατίας με την πιθανή ονομασία του χωριού από τους αδελφούς Mouliani που έδωσαν το όνομα στα Μέσα και στα Έξω Μουλιανά. Στο χωριό μέσα σώζεται η παλαιότερη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Πάνω Χωριό με βυζαντινές εικόνες και επιγραφές.
Βρίσκεται σε υψόμετρο 350m περίπου και μπροστά του απλώνεται ο κόλπος του Μεραμπέλλου. Στην τοποθεσία Άγιος Αντώνιος, κοντά στη θάλασσα, υπάρχει ένας Ενετικός πύργος και μέσα στην εκκλησία, σκαλισμένη σε μια πέτρα, η υπογραφή του Βιτσέντζου Κορνάρου.
Το Πισκοκέφαλο είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Δήμου Σητείας του νομού Λασιθίου στην Κρήτη. Βρίσκεται στο 3ο χιλ. του δρόμου που ενώνει τη Σητεία με την Ιεράπετρα.
Σε απόσταση περίπου 13 χιλ από την Σητεία και 2 χιλ από την Νέα Πραισό (Βαβέλους) βρίσκεται η Αρχαία Πραισός. Η πόλη είχε χτιστεί πάνω σε τρεις λόφους – ακροπόλεις. Εξουσίαζε ολόκληρο το κεντρικό τμήμα της χερσονήσου Σητείας από τα βόρεια ως τα νότια παράλια. Στην περιοχή που μέχρι σήμερα αναφέρεται ως «οι Πρασοί» βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Πραισού. Λεγόταν και Πράσος και Πραισία και Πραισός. Το κράτος της Πραισού κατελάμβανε ολόκληρη τη σημερινή επαρχία της λεγόμενης «Ετεοκρητικής χερσονήσου» ή «χερσόνησο των Πραισίων» εκτός της χώρας της Ιτάνου σύμφωνα με μαρτυρία του αρχαίου γεωγράφου Σκύλακα του Καρυανδέα. Τα ερείπιά της καλύπτουν μια εκτεταμένη χρονική περίοδο, που αρχίζει από τα νεολιθικά χρόνια και τελειώνει στο τέλος της ελληνιστικής περιόδου, (144 π.Χ.) . Υπήρξε το κέντρο των Ετεοκρητών, δηλαδή των αυτοχθόνων, των γνήσιων Κρητών (έτεος = γνήσιος).
Η Ρούσσα Εκκλησία ή Ρούσα Εκκλησιά είναι χωριό του δήμου Σητείας, στην ανατολική Κρήτη. Βρίσκεται 9 χιλιόμετρα ανατολικά από τη Σητεία, χτισμένη αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 340 μέτρα. Σύμφωνα με μία εκδοχή, το όνομα προέρχεται από τη ύπαρξη τρεχούμενου νερού κάτω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου (Ρέουσα Εκκλησία) ή από τα κόκκινα χώματα της περιοχής σε συνδυασμό με την εκκλησία.
Από τα μεγαλύτερα χωριά του δήμου με σημαντική παραγωγή ελαιολάδου.Στη Σκοπή υπάγεται η Μονή της Παναγίας της Φανερωμένης του Τράχηλα που ιδρύθηκε τον 15ο αιώνα από τον Ιωαννίκιο και ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε τον 17ο αιώνα από τον Γεννάδιο. Η Μονή βρίσκεται σε ένα ειδυλλιακό τοπίο και ήταν μια από τις σπουδαιότερες και πιο φημισμένες μονές της Κρήτης. Πιθανότατα καταστράφηκε το 1538 από τον Μπαρμπαρόσα και σίγουρα το 1829 από τους Τούρκους. Το 1870 υπήχθη στη Μονή Τοπλού. Ανατολικά της από τη θέση Πλατάνι ξεκινά το όμορφο φαράγγι των Αγ. Πάντων και αποτελεί θαυμάσια φυσιολατρική διαδρομή.
Βρίσκεται σε απόσταση 8 χιλ. από τη Σητεία, σε υψόμετρο 110 μ. και παλιότερα αποτελούσε έδρα κοινότητας. Στο Κοινοτικό του διαμέρισμα ανήκουν οι γραφικοί μικροικισμοί Αρνικό, Πάνω και Κάτω Δρυς, Ζαχαρίνο, Μύλοι, Σφακάκια, Ζου και Σφακιά. Η περιοχή διαθέτει πηγαία νερά, πράσινο και προσελκύει τους φυσιολάτρες. Στο Σφακιά ανασκάφηκε ένας Μινωικός τάφος και στη θέση Πατέλα ένας τάφος της γεωμετρικής εποχής, ενώ κοντά βρέθηκαν ίχνη κτιρίου που πιθανόν ήταν ιερού κορυφής.
Βρίσκεται στην Εθνική Οδό Σητείας – Αγίου Νικολάου, απέχοντας 33 χιλιόμετρα από την πρώτη και 40 από το δεύτερο. Η ονομασία του χωριού οφείλεται σε πηγή με πικροδάφνες (σφάκες). Αναφέρεται για πρώτη φορά στην ενετική απογραφή του 1583 με το όνομα«Sfaca» με 244 κατοίκους. Η παλαιότερη ονομασία του ήταν Μηλιά.
Η Τουρλωτή βρίσκεται στην εθνική οδό Σητείας – Αγ. Νικολάου, απέχει 28 χιλιόμετρα από Σητεία και 45 από τον Άγιο Νικόλαο. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 325 μέτρων για λόγους προστασίας από την πειρατεία. Σε δεσπόζουσα θέση, με πανοραμική θέα του Μεραμπέλου, της νήσου Ψείρας και του Μόχλου, βρίσκεται η Εκκλησία, η οποία έκανε εγκαίνια το 1908 και κτιζόταν επί 11 χρόνια.
Το πανέμορφο Χαμέζι βρίσκεται 11χιλ. δυτικά της Σητείας. Έχει αξιόλογο Λαογραφικό μουσείο. Στη θέση Σουβλωτό Μουρί, κοντά στο χωριό υπάρχουν τα ερείπια περίφημης μινωικής οικίας. Πρόκειται για ελλειψοειδές οικοδόμημα, μοναδικό δείγμα μινωικής αρχιτεκτονικής στην Κρήτη. Στη περιοχή Χαμεζίου ανήκει το Φρούριο Λιόπετρο ((Leon di Pietra) που χτίστηκε πιθανώς τα πρώτα χρόνια της Ενετοκρατίας στη θέση αρχαίας ακρόπολης. Το φρούριο έχει ερειπωθεί και σήμερα βλέπει κανείς υπολείμματα του ισχυρού τείχους και των πύργων, πλήθος θολωτών δεξαμενών και άλλα κτίσματα. Στο χώρο του έχει χτιστεί η Εκκλησία του Αγ. Ιωάννου.
Χωριό που μέχρι το 1955 διατηρούσε το παλιό του όνομα Ρουκάκα. Βρίσκεται στο δρόμο Σητείας – Αχλαδίων – Σταυροχωρίου λίγο πριν από το τελευταίο, στους πρόποδες του όρους Κοπροκεφάλα, σε απόσταση 30 χλμ. από την Σητεία και 34 από την Ιεράπετρα μέσω του νότιου οδικού άξονα. Η προέλευση του ονόματος αυτού άγνωστη ίσως αραβική ή Τουρκική. Η Ρουκάκα στην Τουρκική κατοχή ήταν από τα μεγαλύτερα Οθωμανικά χωριά. Στην περιοχή υπάρχει επίσης και το σπήλαιο Θεργιότρυπα.