Ο Αβρακόντες (ή Αβρακόντε για τους ντόπιους) είναι χωριό και έδρα ομωνυμης τοπικής κοινότητας, του δήμου Οροπεδίου Λασιθίου. Στην τοπική κοινότητα Αβρακόντε περιλαμβάνεται και ο οικισμός Κουδουμαλιά.
Ο Αβρακόντες βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νομού Λασιθίου. Ο οικισμός είναι χτισμένος σε οροπέδιο, στις βόρειες πλαγιές του όρους Δίκτη (Λασιθιώτικα), πολύ κοντά στο Δικταίο Άντρο. Έχει χαρακτηριστεί ως αγροτικός ορεινός οικισμός, καταλαμβάνει έκταση 18,752 χλμ, σε υψόμετρο 870, και απέχει 44 χλμ. από την πρωτεύουσα του νομού Άγιο Νικόλαο προς τα δυτικά.
Το χωριό του Αγίου Γεωργίου είναι από τα λίγα χωριά που το όνομα του δεν προήλθε από το όνομα του οικιστή του. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ουσιαστικά πρόκειται για μια ένωση μικρών οικισμών (Πλαθιανώ, μετόχι Αυγουστή) που βρίσκονταν κοντά στον αρχικό οικισμό του Αγίου Γεωργίου. Το όνομα του χωριού οφείλεται στην εκκλησία του.
Ο Άγιος Κωνσταντίνος είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του δήμου Οροπεδίου Λασιθίου, της περιφερειακής ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 104 κατοίκους. Απέχει 42 χιλιόμετρα από τον Άγιο Νικόλαο και είναι χτισμένο σε υψόμετρο 860 μ. Εκτός από την έδρα της, η Κοινότητα Αγίου Κωνσταντίνου περιλαμβάνει και την Μονή Κρουσταλλένιας.
H ακριβής προέλευση του ονόματος του χωριού δεν έχει μέχρι σήμερα αποσαφηνιστεί. Η πιθανότερη εκδοχή είναι να οφείλεται σε κάποιο καμίνι ή καμινάδα του πρώτου του οικιστή, που λεγόταν Φάουρο, το οποίο στα λατινικά σημαίνει σιδηρουργός.
To Κάτω Μετόχι, όπως και όλα της επαρχίας, είναι κτίσματα που δημιουργήθηκαν μετά το 15° αιώνα. Τότε αποφάσισε η Βενετία να καλλιεργήσει και πάλι τον κάμπο του Λασιθίου ύστερα από την υποχρεωτική ερήμωσή του για 200 χρόνια. Οι ενοικιαστές-καλλιεργητές από τις γύρω επαρχίες έκτισαν πρόχειρους οικισμούς για την εποχική διαμονή τους την περίοδο της σποράς και του θερισμού και γι’ αυτό αναφέρονται στην απογραφή του Καστροφύλακα ως μετόχια, με την κρητική ονομασία και όχι χωριά (casali). Μόνο αυτός ο οικισμός διατήρησε το χαρακτηριστικό μετόχι και ονομάζεται Κάτω, επειδή βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο του οροπεδίου, όπου είναι ο Χώνος, δίπλα από το χωριό.
Το χωριό του Λαγού οφείλει το όνομα του στον πρώτο οικιστή, που λεγόταν Θωμάς Λαγός. Γύρω από το χωριό έχουν βρεθεί διάφορα αρχαϊκά αντικείμενα, αγγεία και συλημένοι θολωτοί τάφοι, που μαρτυρούν ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί από το 650-550 π.Χ.
Το Μαρμακέτο (ή αλλιώς Μαρμακέτων ή Μαρμακέτον) είναι ένα μικρό χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος που βρίσκεται στις ανατολικές πλευρές του Οροπεδίου Λασιθίου σε υψόμετρο 890m, στους πρόποδες του λόφου Φακιδιά. Στην κοινότητα του Μαρμακέτου ανήκει και ο οικισμός Φαρσάρω.
Η κατοίκηση της περιοχής του Μαρμακέτω ξεκινάει από την Νεολιθική Εποχή (3500 π.Χ.), όπως μαρτυρούν τα ευρήματα στον λόφο Κάστελο. Εδώ υπάρχει το Σπήλαιο Κρόνιο ή Τραπέζας, όπου βρέθηκαν αντικείμενα λατρείας.
Το χωριό πήρε το όνομα του από τους πολλούς μαρμαραδες που κατοικούσαν.
Το χωριό βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του κάμπου του Οροπεδίου. Είναι χτισμένο στις παρυφές του Όρους Σαμιάς και είναι κοντά στη Μονή της Κρυσταλλένιας. Παλαιότερα είχε μεγάλη παραγωγή μήλων εξαιρετικής ποικιλίας, που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχει σχεδόν σταματήσει. Στους λοφίσκους που βρίσκονται μέσα στο χωριό βρέθηκαν λείψανα οικισμών και διάφορα όστρακα, που φανερώνουν ότι τμήματα του Λασιθίου είχαν κατοικηθεί από την υστερομινωική ή και παλαιότερη εποχή.
Ο οικισμός της Πλάτης είναι από τους πλέον ιστορικούς οικισμούς στο Οροπέδιο, καθώς έχει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Tο 1913 μετά από σύσταση του Ιωσήφ Χατζηδάκη έγιναν ανασκαφές δίπλα στο χωριό όπου και αποκαλύφθηκαν τρία μινωικά κτίρια, Υστερομινωικής I και νεότερα της Ελληνικής εποχής.
Το Τζερμιάδο (ή Τζερμιάδω κατά μια παλιότερη γραφή) βρίσκεται 49 χιλιόμετρα Δυτικά από τον Άγιο Νικόλαο και 60 περίπου χιλιόμετρα Νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο ανάμεσα στην ανατολική και την δυτική είσοδο του οροπεδίου του Λασιθίου. Αποτελεί το μεγαλύτερο χωριό του Οροπεδίου Λασιθίου με τους κατοίκους του να ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια πατάτας και άλλων οπωροκηπευτικών.
Η ονομασία του χωριού προέρχεται από τους πρώτους οικιστές του χωριού την εποχή της Βενετοκρατίας. Σε ολόκληρη την περιοχή του Τζερμιάδο βρέθηκαν αγγεία της Μεσομινωϊκής περιόδου, πολλά όστρακα, νομίσματα των Ρωμαϊκών χρόνων και πολλά ακόμα χάλκινα αντικείμενα. Ο αριθμός των ευρημάτων και η σπουδαιότητά τους μας φανερώνουν ότι ο οικισμός κατοικήθηκε ήδη από τα πρώτα Μινωικά χρόνια.
Το Ψυχρό είναι το πιο γνωστό και το πιο τουριστικό χωριό του Οροπεδίου εξαιτίας του σπηλαίου του (Δικταίον Άντρον), που βρίσκεται πάνω ακριβώς από το χωριό. Σύμφωνα με την παράδοση, αλλά και λόγω πολλών λατρευτικών κειμηλίων που έχουν βρεθεί μέσα στο σπήλαιο, θεωρείται το μέρος όπου γεννήθηκε και κυρίως λατρεύτηκε ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών, ο Δίας. Το σπήλαιο, βέβαια, είναι ένα από τα μοναδικότερα σπήλαια της Κρήτης, καθώς διαθέτει εκατοντάδες μικρούς και μεγάλους σταλακτίτες. Είναι από τα πλέον τουριστικά μέρη της Κρήτης και κάθε χρόνο εδώ και 60 χρόνια το επισκέπτονται δεκάδες χιλιάδες τουρίστες.
Είναι χτισμένο στους πρόποδες του βουνού Τούμπα Μούτσουνας (1537 μ.) και ήταν έδρα του Ανατολικού δήμου του Οροπεδίου το 1900 επί Κρητικής Πολιτείας. Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις για την προέλευση του ονόματος του: άλλοι το συνδέουν με την τοποθεσία όπου είναι χτισμένο (όπου γίνεται το πλάτεμα της συνεχιζόμενης λαγκαδιάς), άλλοι θεωρούν ότι έχει προελληνική προέλευση και άλλοι ότι οφείλεται σε μια πηγή κρύου νερού που βρίσκεται στο χωριό.