Ανεμόμυλοι
Στην Κρήτη η χρήση της αιολικής ενέργειας ξεκινά ήδη από την αρχαιότητα, όταν στα μινωικά χρόνια οι Μινωίτες εκμεταλλεύτηκαν την ισχύ του ανέμου στη στεριά και τη θάλασσα. Ο σημαντικός εφευρέτης και τεχνουργός τη αρχαιότητας, Δαίδαλος, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον άνεμο σαν κινητήρια δύναμη. Σύμφωνα με μια εκδοχή της μυθολογίας, ο μεγάλος αυτός τεχνουργός έφτιαξε δύο ατομικά πλοιάρια με κατάρτια, στα οποία τοποθέτησε ιστία από πανιά. Τα πλοιάρια αυτά, επωφελούμενα του ούριου ανέμου, ήταν πιο γοργά από τα κωπηλατούμενα και αργοκίνητα πλοία του Μίνωα που τον καταδίωκαν. Η χρήση, λοιπόν, των ιστίων στα πλοία, ανέπτυξε τη ναυσιπλοΐα των αρχαίων Ελλήνων.
Εμπνευστής και κατασκευαστής του πρώτου ξύλινου αντλητικού ανεμόμυλου ήταν ο Εμμανουήλ Παπαδάκης, ο επονομαζόμενος «Σπιρτοκούτης», που σαν άλλος Δαίδαλος επινόησε το «όχημα» για να εκμεταλλευτεί τον άνεμο. Η ιδέα του παρουσιάστηκε σε ηλικία μόλις 20 ετών, το 1890, και την εμπνεύστηκε από τους αλευρόμυλους, κάνοντας το Λασίθι πλούσιο, καθώς όλη η περιοχή, του οφείλει τη μετέπειτα αγροτική και τουριστική της ανάπτυξη.
Οι μύλοι χωρίζονταν σε αλευρόμυλους και νερόμυλους, με τους δεύτερους να ξεπερνούν σαφώς σε αριθμό τους πρώτους, αν και σαφώς οι αλευρόμυλοι προηγούνται χρονικά. Εξάλλου, οι περισσότεροι αγρότες είχαν άλλες σοδειές, τις οποίες προσπαθούσαν να ποτίσουν με τη βοήθεια του ανέμου -και φυσικά του μύλου τους.
Αυτή τη στιγμή έχουν αναστηλωθεί κάποιοι από αυτούς, ενώ σήμερα ο αριθμός των μύλων που βρίσκονται σε λειτουργία δεν ξεπερνά τους 200. Αριθμός απογοητευτικός, σε σύγκριση με το ένδοξο παρελθόν που γνώρισε το Οροπέδιο Λασιθίου, ωστόσο δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός πως ακόμη και σήμερα αποτελούν πόλο έλξης χιλιάδων τουριστών.
Δικταίο Άντρο
Το Δικταίο Άντρο βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του βουνού Δίκτη πάνω από το χωριό Ψυχρό στο δήμο Οροπεδίου Λασιθίου Κρήτης, σε υψόμετρο 1020μ. Θεωρείται από τα σημαντικότερα διεθνώς γνωστά σπήλαια, με μεγάλο μυθολογικό και αρχαιολογικό, αλλά και περιβαλλοντολογικό ενδιαφέρον.
Ο πιο γνωστός μύθος που συνδέεται με το σπήλαιο, είναι αυτός που αναφέρεται στη γέννηση του Δία μέσα σε αυτό, ενώ ένας δεύτερος, λιγότερο γνωστός, κάνει λόγο για τα μυθικά τέρατα Άρπυιες που ζούσαν μέσα στο σπήλαιο.
Το σπήλαιο έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον πλήθους Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων που έχουν κατά καιρούς ανασκάψει το εσωτερικό του. Ευρήματα νεολιθικά, μινωικά, υστερομινωικά, γεωμετρικά, αρχαϊκά, κλασικά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά αποδεικνύουν τη συνεχή χρήση του από τον άνθρωπο, κυρίως για λατρευτικούς σκοπούς.
Το σπήλαιο έχει έκταση 2.200 τμ και είναι επισκέψιμο. Το συνολικό μήκος της τουριστικής διαδρομής είναι 250 μ. Στο εσωτερικό του υπάρχει πλούσιος διάκοσμος σταλακτιτών, σταλαγμιτών και μία γραφική λίμνη.
Φαράγγι Χαυγά
Το φαράγγι έχει συνολικό μήκος περίπου 4χλμ και είναι σχετικά ομαλό και προσβάσιμο στον καθένα στο τμήμα από την έξοδό του, όπου είναι αρκετά ανοικτό και δημιουργεί στο πλάι μεγάλες σάρες. Στη συνέχεια το φαράγγι στενεύει απότομα και η πορεία ανηφορίζει μέχρι την πανέμορφη λίμνη του Νεραϊδοκόλυμπου, στη βάση ενός μικρού καταρράκτη με ένα ολοστρόγγυλο ογκόλιθο. Ο Νεραϊδοκόλυμπος διακόπτει την πορεία προς το υπόλοιπο φαράγγι και για να το ξεπεράσουμε, απαιτείται να επιστρέψουμε λίγα μέτρα πίσω και να ακολουθήσουμε το μονοπάτι Ε4 στα πλάγια του φαραγγιού που οδηγεί στο Οροπέδιο Καθαρό.
Το τοπίο μέσα στο φαράγγι, που είναι τμήμα του Ε4, είναι πραγματικά παρθένο αφού είναι ελάχιστοι οι τυχεροί που αποφασίζουν να το επισκεφτούν. Εάν αποφασίσετε να το διασχίσετε, ακολουθήστε την συνηθέστερη πορεία, δηλαδή ανάποδα, μπαίνοντας από την έξοδο του, δίπλα στην λιμνοδεξαμενή του Αγίου Γεωργίου, μέσω χωματόδρομων που ξεκινούν από το χωριό Άγιος Κωνσταντίνος. Στις πλαγιές του υπάρχει άφθονη δενδρώδης βλάστηση, κυρίως από σφενδάμια και πρίνους. Ο ποταμός έχει νερό μόνο μετά από μεγάλες νεροποντές, ενώ ο Νεραϊδοκόλυμπος όλο το χρόνο.
Ιερά Μονή Βιδιανής
Από το 1959 έτος αποβίωσης του τελευταίου μοναχού, η Μονή εγκαταλείφθηκε στη φθορά του χρόνου. Το 1981 ο Σύνδεσμος Λασιθιωτών Ηρακλείου ανέλαβε την αξιοποίησή της και υπέβαλε πρόταση που προέβλεπε διάφορες δραστηριότητες μεταξύ των οποίων η σημαντικότερη ήταν η δημιουργία Μουσείου Φυσικής ιστορίας στο οποίο θα εκθέτονταν δείγματα πανίδας και χλωρίδας καθώς και διάφορα πετρώματα από την περιοχή του Οροπεδίου Λασιθίου. Η πρόταση έγινε δεκτή και εντάχθηκε στο πρόγραμμα Leader.
Εκτός από το επιβλητικό και γαλήνιο περιβάλλον που θα απολαύσει ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφθεί το Μουσείο Φυσικής ιστορίας ενώ στο εσωτερικό θα θαυμάσει την περίφημη εικόνα της Παναγίας της Βιδιανής, (μεσοβυζαντινή περιόδου) και τις εικόνες του τέμπλου φιλοτεχνημενες στην Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου Αθηνών γύρω στο 1880.
Ιερά Μονή Κρουσταλλένιας
Δίπλα στο χωριό Άγιος Κωνσταντίνος υπάρχει η ιστορική Μονή της Παναγίας Κρυσταλλένιας, χτισμένη σε έναν καταπράσινο λόφο, η οποία έπαιξε υποστηρικτικό ρόλο σε διάφορες επαναστάσεις των Κρητικών, με αποτέλεσμα να καταστραφεί το 1823 και το 1867.
Στην απέναντι πλευρά του οροπεδίου υπάρχει η αναστηλωμένη Μονή της Βιδιανής – Ζωοδόχου Πηγής (1841), παλιό μετόχι της οικογένειας Βιδών, όπου λειτουργεί και ένα μικρό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Λασιθίου.
Στον Άγιο Γεώργιο, μπορείτε να επισκεφτείτε το Μουσείο του Ελευθερίου Βενιζέλου, το Λαογραφικό Μουσείο και το Αρχοντικό Σπίτι, ενώ στο κέντρο του κάμπου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Καμπίτη.
Λίνιες
Άλλο ένα αξιοθέατο του Οροπεδίου είναι οι λίνιες (στα λατινικά «γραμμές»), δηλαδή τα μεγάλα γραμμικά έργα αποστράγγισης που έφτιαξαν οι Ενετοί για να μεταφέρουν νερό σε όλο τον κάμπο, ο οποίος ήταν ως τότε άγονος λόγω των λιμναζόντων υδάτων. Πράγματι, οι Ενετοί κατάφεραν να μετατρέψουν την περιοχή στον σημαντικότερο σιτοβολώνα της Κρήτης, που ακόμη και σήμερα τροφοδοτεί με εξαιρετικής ποιότητας κηπευτικά και λαχανικά όλη την Κρήτη. Σε μια βόλτα σε οποιοδήποτε σημείο του Οροπεδίου θα συναντήσετε λίνιες, δηλαδή μεγάλα χαντάκια για να απομακρύνουν το νερό.
Οροπέδιο Νήσιμος
Το μικρό Οροπέδιο του Νήσιμου ή Ονήσιμου βρίσκεται 55 χλμ νοτιοανατολικά του Ηρακλείου, στην περιφέρεια του χωριού Τζερμιάδο του Οροπεδίου Λασιθίου και σε υψόμετρο 890μ. Το όνομα του το οφείλει στον Ονήσιμο, μαθητή του Αποστόλου Παύλου.
Η πρόσβαση είναι αρκετά εύκολη, καθώς υπάρχει βατός ανηφορικός δρόμος μήκους 2.5χλμ από το Τζερμιάδο που οδηγεί μέσα στο Νήσιμο.
Ο Νήσιμος δεν κατοικείται και το μόνο που θα συναντήσετε είναι κατσίκες κτηνοτρόφων από το Οροπέδιο Λασιθίου. Έχει πάρα πολύ γόνιμο έδαφος στο οποίο καλλιεργούνται σιτηρά και δημιουργεί εντυπωσιακή αντίθεση με τις εντελώς πετρώδεις και γυμνές γύρω πλαγιές.